مصائب خشک سالی و فرونشست

میلاد جبلی |شهرآرانیوز؛ فرونشست، بلایی که ما به جان زمین انداخته ایم، هر روز ریشه می‌دواند. قسمتی از زمین فرومی رود و ترک برمی دارد؛ اتفاقی که با برداشت زیاد آب، پر شدن خلل وفرج خاک، فرونشست زمین و در نهایت نبود جایی خالی برای بازگشت دوباره آب -اگر بارانی ببارد- به جان زمین افتاده است. تا امروز هشدار‌های زیادی در زمینه بحران کم آبی و فرونشست داده شده است، اما کجاست گوشی شنوا که جان زمین را نجات دهد؟

آمار و ارقام در حوزه این بحران‌ها کم نیست؛ براساس گفته‌های مسئولان در همین خراسان رضوی خودمان، بحران کم آبی بیخ گوشمان است. پنج نقطه بحرانی در معرض فرونشست زمین، دشت‌های شهرستان‌های نیشابور، بردسکن، خواف، مشهد و سبزوار است. همچنین برپایه مطالعات انجام شده، از ۲ هزارو۷۱۸ کیلومتر مربع مساحت دشت مشهد، حدود ۱۰۰کیلومترمربع در محدوده فرونشست قرار دارد. همین موضوع، وضعیت دشت مشهد را در شرایط بحرانی قرار داده است.

در این شرایط، نظر‌های کارشناسی درباره جبران کم آبی در ایران که یکی از عوامل اصلی فرونشست است، نگرانی‌ها را بیش از پیش می‌کند. به گفته کارشناسان هواشناسی، در زمستان امسال بارش‌های نرمالی داشتیم. حال این سوال پیش می‌آید که آیا این بارش‌ها ما را از بحران خشک سالی و کمبود آب نجات می‌دهد؟ در این باره پرویز رضازاده، مشاور رئیس کل اداره هواشناسی، به همشهری گفته است: «بارش‌های زمستان امسال نرمال بود، اما کم بارشی را به طورکلی جبران نمی‌کند. ما سال زراعی را از اول پاییز درنظر می‌گیریم.

در سال گذشته وضعیت مناسب نبود. امسال هم اوضاع خوبی نداشتیم. بارشی که داریم، برای کشت دیم خوب است، اما از لحاظ منابع آب، اوضاع بسیار نامساعد است. در منابع آبی مهم کشور که در راسته زاگرس و البرز قرار دارند، سد‌ها خالی است و اوضاع آبی اصلا خوب نیست. بارش در نیمه شمالی هم ضعیف‌تر از نیمه جنوبی است و کوهستان‌ها برفی نیست و در کل اوضاع خیلی خوب نیست؛ برای همین اصطلاح بحران منابع آب دایر است و این بارانی که مثلا دیشب آمد، برای تامین منابع اصلا عددی نیست».

به گفته رضازاده، امکان جبران منابع آبی نیست، اما باید با داشته هایمان از این وضعیت گذر کنیم؛ زیرا این خشک سالی ویژگی منطقه ماست. ۱۰۰ سال پیش هم همین خشک سالی‌ها وجود داشته است، اما مردم سعی می‌کردند با همان داشته هایشان از آن عبور کنند. مسئله این است که حجم آب مصرفی ما درحال حاضر بیش از میزان داشته هایمان است.

مشاور رئیس کل اداره هواشناسی همچنین با اشاره به اینکه مسئله کم آبی در ایران از شرایط بحران گذشته است و ما در سطح بدتر از آن قرار گرفته ایم، گفته است: «فرونشست گسترده زمین، ناشی از همین پایین رفتن تراز آب است که خود یک فاجعه است. فقط بحث برداشت آب مطرح نیست، وقتی تراز آب پایین می‌رود، زمین خشک است، عطشش زیاد است، رطوبتش کم می‌شود و به اصطلاح نیاز آبی افزایش می‌یابد. حالا ما بحث تغییر اقلیم را هم داریم که وقتی دما افزایش می‌یابد، نیاز آبی زیاد می‌شود، زمین هم خشک‌تر شده، نیازش به آب بیشتر می‌شود.»

خالی از سکنه شدن شهر‌ها به دلیل خشک سالی یا فرونشست زمین، موضوع دیگری است که همواره مطرح بوده است. رضازاده معتقد است که این خطر برای همه استان‌ها وجود دارد.
براساس گفته این مسئول، وقتی به روند بارش در طول سالیان نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که این روند کاهشی بوده است. اینکه یک سال بارش معمول داشته باشیم، دلیل نمی‌شود که تراز آب افزایش یابد. بحران‌های خشک سالی که ما داریم، با بارش یک سال جبران نمی‌شود.

به علاوه، با مصرف بیش از اندازه‌ای که داریم، اصلا نباید فکر کنیم که شرایط بهتر می‌شود؛ صرفا شدت بحران است که می‌تواند کمتر یا بیشتر شود. رضازاده درباره راهکار‌ها برای کنترل شرایط موجود گفته است: کنترل نوع کشت و سطح زیرکشت متناسب با شرایط اقلیمی کشور می‌تواند یک راهکار باشد؛ چون کشاورزی، بخش عمده مصرف آب را در کشور تشکیل می‌دهد. در بخش صنعت هم توصیه‌های خاصی وجود دارد. صنایع آب بر به اجبار باید به مناطقی که دسترسی به آب وجود دارد، مثلا به مناطقی که دریا دارند، منتقل شوند. اینکه برای این صنایع از آب چاه یا آب شرب استفاده شود، درست نیست. ما همین الان در بسیاری از حوزه‌ها که نباید از آب شرب استفاده کنیم، داریم از این آب استفاده می‌کنیم. به جز هزینه‌ای که استفاده از آب شرب دارد، مشکلات دیگری هم ایجاد می‌کند.